از تاریخ به ادبیات

تاریخ عالم ­آرای عبّاسی اثر اسکندربیگ منشی ترکمان، به لحاظ تاریخی، روایت­گر اوج و حضیضِ دوره ­ای از تاریخ باشکوه ایران است. این اثر به لحاظ اعتبار و قابل اعتماد بودنِ نویسنده، استفاده از منابع تاریخی پیشین، رعایت اصول تاریخ­ نگاری، پرداختن به جزئیات و دقایق امور، اشتمال بر اطلاعات ذی ­قیمت تاریخی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی و اقتصادی جایگاه خاصّی در بین آثار تاریخی به جای مانده از عصر صفویان دارد. نویسنده به دلیل اشتغال در منصب منشی­ گری و همراهی با پادشاهان صفوی در جنگ­ ها، مجالس، و محافل بزم و رزم و ارتباط با حکمرانانِ کشورهای همسایه، بسیاری از جزئیات و اطلاعات مهم تاریخی را در اثر وزین خود گنجانده ­است. آگاهی وی از علوم و دانش­­ های رایج زمان و آثار متقّدم، باعث شده ­است که نثر نویسنده از سستی­ ها و کم­ مایگی ­های مرسوم در این دوره، دور باشد و نویسنده به طور خودآگاه یا ناخودآگاه بتواند با مهارت تمام، بین تاریخ و ادبیات نقبی بزند. زبان و شیوۀ بیان نویسنده در مواضع مختلف از این اثر تاریخی، دلنشین، گوشنواز و آمیخته با آرایه­ های لفظی و معنوی است. آمیختگی نثر با شعر، استفاده از تلمیح، تضمین، استشهاد، بهره­ گیری از صورخیال مانند: انواع تشبیه و استعاره و... علاوه بر ارزش تاریخی، از نظر ادبی نیز، ارزش و اعتبار خاصّی به این اثر بخشیده­ است.

نکته: این مقاله در مجموعه مقالات کنگره ملی قزلباشان ایران و آناطولی (برگزار شده در مرداد 1395، دانشگاه محقق اردبیلی) ارائه و منتشر شده است.