تفاوت شعر و نثر

در­ زبان ­گفتار و زبان­ شعر، واژه، عنصر­اساسی و بنیادین است. سارتر می ­گوید: «شاعران از جمله کسانی هستند که تن به استعمال زبان نمی­ دهند، یعنی نمی­ خواهند آن را چون وسیله به کار برند. حقیقت آن است که شاعر، یک­باره از زبان، به ­عنوان ابزار، دوری جسته و برای بار­اول و آخر، راه و رسم شاعرانه اختیار کرده ­است؛ یعنی راه ­و ­رسمی که کلمات­ را چون شی­ء تلقی ­می­  کند، نه چون نشانه­». پل والری شعر­را در مقایسه با نثر به رقصیدن در مقایسه با راه رفتن، مانند می ­کند  و می­ گوید: «راه رفتن به ­سوی مقصدی است، حال آن­ که رقص مقصدی ندارد و رقص ­کنان به مقصدی رفتن، مضحک خواهد بود. پس هدف­ رقص، همان خود­ رقص است». نزار قبانی شاعر نامدار عرب هم شعر را به رقصیدن مانند کرده است، اما نه از این نظر که شعر غایتی جز خود ندارد، بلکه از آن نظر که شاعر هم­چون رقصنده ­ای است که در لحظه ­های شگرف و شگفت الهام، نمی ­تواند به چگونگی حرکت پاها و دست­ هایش فکر کند:

     «شعر، رقص است و سخن گفتن در باره­ی آن یعنی چگونگی توجه به گام­ ها. من به صراحت می­ گویم که دوست دارم برقصم و ابداً اهمیت نمی­ دهم که گام­ هایم را بشمرم، زیرا به محض اندیشیدن درباره­ی آن­چه می­ کنم، توازنم را از دست می­ دهم. شعر، رقص با کلمات است. بار دیگر آن را تکرار می­ کنم. رقص با همه­ ی اعضای بدن، با همه­ ی خلجان­ های درونی، ارادی و غیرارادی، با همه ­ی اجزای آشکار و پنهان تن، با همه ­ی آرزوهای ممکن و ناممکن و پیش­ بینی­ های معقول و نامعقول».

      کسانی که نثر می ­نویسند- از قبیل داستان کوتاه، رمان و نمایشنامه- با هیچ مشکلی روبه­ رو­نمی ­شوند. اینان به طور طبیعی راه می ­روند و با شیوه ­ای حساب شده و منطقی، قلم را به روی کاغذ به حرکت درمی­آورند و در پیاده­روهایی که خاص پیادگان است قدم برمی­دارند. اما شاعران، رقص وحشی را اجرا می­ کنند که در آن رقصنده از پیکر خویش و نیز از آهنگ تجاوز می­ کند تا این ­که خود به صورت آهنگ درآید. من شعر می­ گویم ولی نمی­دانم چگونه. هم­چنان که ماهی نمی­ داند چطور شنا می­ کند و گنجشک آگاه نیست چگونه می ­پرد.» نویسندگان متن ­های علمی و تاریخی، معمولاً ساختارهای دستوری و قراردادهای نحوی زبان را پاس داشته و حفظ کرده­ اند اما شاعران برای آفرینش سخن نو، پیوسته در پی شکستن این قراردادها و گریختن از این هنجارهای معمول زبان بوده­ اند.

زبان شعر و زبان نثر علی­رغم وجوه اشتراکشان در استفاده از کلمه و همانندیشان در شکل نوشتاری، همچنان به عنوان دو مقوله ­ی ادبی متمایز قابل تفکیک ­اند. وجه تمایز زبان شعر و نثر را از دو جهت می­ توان بررسی کرد: نخست اختلاف در ساختار؛ دوم تمایز در معنا و مقصود. وجه تمایز نخست (اختلاف ساختاری) زبان شعر و نثر در چند محور: واژگان، موسیقی، صرف و نحو، خیال­، ایجاز، ابهام (تأویل ­پذیری) و عاطفه قابل بررسی است. با این تعریف در شعر، منطق شعر و در نثر، منطق نثر حاکم است.

تحلیل خویشکاری¬ها در رمان «پل معلّق» محمّدرضا بایرامی بر اساس نظریه¬ی پراپ

رمان «پل معلّق» اثر محمدرضا بایرامی یکی از آثار موفق در حوزه­ ی ادبیات داستانی (دفاع مقدس) است که از اقبال شایان توجهی برخوردار بوده ­است. تحلیل ساختار و بررسی ریخت­ شناسی این اثر به منظور ارایه­ ی الگوی ساختاری آن، یکی از ضروریات پژوهش در حوزه­ ی ادبیات پایداری است. با توجه به تناسبی که بین ویژگی­ های این رمان، با دیدگاه­ های پراپ وجود داشت، این جستار، ساختار روایت را بر اساس دیدگاه نظریه ­پرداز یاد شده مطالعه کرده ­است. پژوهش حاضر نشان می­ دهد که: 1.الگوی ریخت­ شناسی پراپ اگر چه برای حکایت­ های فولکلوریک بسیار مناسب است، با این حال در تحلیل رمان «پل معلق» نیز الگویی مفید و کارآمد است. 2.داستان ­های امروزی علیرغم این که محتوای متفاوت دارند، اما به طور نسبی از ساختار مشترکی الگو می­ گیرند3. مطابق با آن­چه که پراپ مطرح کرده­ است از سی و یک خویش­کاری پراپ حدود  بیست و چهار خویشکاری در رمان «پل معلق» وجود دارد . 4.از هفت حوزه­ ی کنشی پراپ، شش کنش­گر در داستان «پل معلّق» وجود دارد و قابل انطباق با نظر پراپ است.

 متن کامل این مقاله در مجموعه مقالات یازدهمین همایش بین المللی انجمن ترویج زبان و ادب فارسی شهریور 1395 منتشر شده است.

روایت شناسان

•         در میان مکاتب ادبی گوناگون، مکتب ساختار گرایی بیشترین توجه خود را به روایت معطوف کرده و به پژوهش های گسترده ای دست زده است. ساختارگرایی در بررسی داستان شناختی انقلاب بزرگی پدید آورد. بنیان گذاری علم ادبی کاملا جدیدی به نام روایت شناسی یکی از محصولات اساسی این انقلاب بود؛ که ولادیمیر پراپ، برمون، آ.ج. گریماس لیتوانیای، تزوتان تودوروف بلغاری، ژرار ژنت، کلود برمون و رولان بارت فرانسوی از چهره های نامدار آن به شمار می روند. 

رومن یاکوبسن

     رومن یاکوبسن در اکتبر 1896 در مسکو به دنیا آمد. تحصیلات خود را در مؤسسه زبان های لازارو آغاز کرد و در سال 1919 در رشته ی زبان شناسی تاریخی و تطبیقی دانشگاه مسکو به پایان رسانید. او یکی از بنیانگذاران حلقه ی زبان شناسی پراگ بود که از سال 1925 به بعد فعالیت خود را آغاز کرد یاکوبسن سال های 1920 تا 1939 را در چکسلواکی سپری کرد و در دهه ی سوم قرن حاضر استاد ممتاز فقه اللغه روسی و ادبیات کهن چک در دانشگاه ماساریک چکسلواکی شد. جنگ جهانی دوم او را به اسکاندیناوی کشانید در سال 1941 به آمریکا رفت و در مدرسه عالی علوم انسانی نیویورک و سپس در دانشگاه کلمبیا به تدریس زبان شناسی پرداخت. در سال 1949 با سمت استاد استادان در دانشگاه هاروارد به تدریس زبان و ادبیات اسلاوی و زبان شناسی همگانی مشغول شد و از سال 1957 در انیستیتو تکنولوژی ماساچوست نیز به تدریس و پژوهش پرداخت. یاکوبسن درژوئیه 1982 در 86 سالگی دیده از جهان فرو بست. 

اهمیّت آشنایی با نظریه ی بینامتنیّت

بنا به تعریف «ژرار ژنت» فرانسوی، —بینامتنیّت عبارت است از «کاربرد آگاهانه ی متنی در متن دیگر. خواه به گونه ای کامل، یا چونان پاره هایی.» در حقیقت، — بینامتنیّت اندیشیدن در اندیشه های دیگران، به رسمیّت شناختن حضور دیگری در متن، قایل شدن به وجود تکثّر و ردّ تک گویی است.

       استفاده از نظریه ­ی ادبی، یکی از ابزارهای مهم و اساسی در تحلیل متون ادبی است. مطالعه­ ی متن بر اساس نظریه ­ی ادبی، روشی نظام ­مند و منسجم در اختیار پژوهشگر قرار می­ دهد تا از افقی خاص به آثار بنگرد و بیش از پیش با استعدادها و قابلیّت­ های متن آشنا شود. برخی از نظریه ­های ادبی، نگاه تک صدایی به آثار را به چالش کشیده ­اند، مطالعه در غالب پژوهش ­های انجام شده، بیانگر این حقیقت است که مؤلّفان در محدوده ­ی شرحِ برخی از قسمت­ ها و توضیح واژه­ ها و ذکر برخی صنایع ادبی باقی مانده ­اند و در بیش ­تر موارد برای آثار، هویّتی مستقل قایل شده ­اند. تغییر در نوع نگاه و خوانش آثار مخصوصاً آثاری که در نوع خود آغازگر و نقطه­ ی شروع یا اوج یک نوع ادبی بوده ­اند؛ ما را با جایگاه واقعی آن آثار و اهمّیّت آن­ها بیش از پیش آشنا می ­کند و این آثار را از حالت تک صدایی بودن درمی ­آورد و هویّت واقعی آن­ها را به درستی  می ­نمایاند.