مطالعه ی
تطبیقی یکی از مؤثرترین شیوه ها برای دستیابی به نقاط وحدت اندیشه های بشری است.
شعر تعلیمی فارسی و عربی در بسیاری از مضامین خود، مدیون تعالیم دینِ اسلام است.
از آنجا که ادبیات
هر عصری نمایانگر احوال حاکم بر آن زمان است؛ پژوهش حاضر، اشعار دو شاعر
ایرانی و فلسطینی (پروین اعتصامی و فدوی طوقان) را از نظرگاهِ بازتابِ اندرزهای دینی
و عوامل انعکاس این اندیشه‌ها، مورد مطالعه ی تطبیقی قرار داده است. این دو شاعر،
در نتیجه ی شرایط حاکم بر اوضاع سیاسی، اجتماعی و ادبی، جهت اصلاح ساختارهای
اجتماعی جامعه ی خودشان، به اندرزهای دینی مشترک مانند: دعوت به صبر، دوری از
شیطان، نکوهش زندگی دنیوی، دعوت به پرستش خدا، ایمان به معاد و... پرداخته اند.
تأسی شاعران یاد شده به تعالیم دین اسلام و تربیت آن‌ها در خانواده‌ی مذهبی از مهم‌ترین
عوامل سرایش شعرهای اخلاقی و دینی است. اگرچه در آثار این دو شاعر از جنبه های
مختلف(قالب‌های شعری، شیوه‌های به‌کارگیری زبان و...) تفاوت‌های نسبی وجود دارد؛
آنچه حائز اهمیت است این است که این دو بانوی مسلمان، به علت بهره مندی از فرهنگ
دینی مشترک و عاطفه ی رقیق زنانه، با بیان اندرزهای دینی، گام مؤثری برای هدایت
ابنای بشری به سوی کمال برداشته و رسالت دینی و انسانی خود را در قالب اشعار خود
به انجام رسانده‌اند.
متن کامل این مقاله در مجموعه مقالات یازدهمین همایش بین المللی ترویج زبان و ادب فارسی شهریور 1395 منتشر شده است.
رمان «پل معلّق» اثر محمدرضا بایرامی یکی از آثار موفق در حوزه ی ادبیات داستانی (دفاع مقدس) است که از اقبال شایان توجهی برخوردار بوده است. تحلیل ساختار و بررسی ریخت شناسی این اثر به منظور ارایه ی الگوی ساختاری آن، یکی از ضروریات پژوهش در حوزه ی ادبیات پایداری است. با توجه به تناسبی که بین ویژگی های این رمان، با دیدگاه های پراپ وجود داشت، این جستار، ساختار روایت را بر اساس دیدگاه نظریه پرداز یاد شده مطالعه کرده است. پژوهش حاضر نشان می دهد که: 1.الگوی ریخت شناسی پراپ اگر چه برای حکایت های فولکلوریک بسیار مناسب است، با این حال در تحلیل رمان «پل معلق» نیز الگویی مفید و کارآمد است. 2.داستان های امروزی علیرغم این که محتوای متفاوت دارند، اما به طور نسبی از ساختار مشترکی الگو می گیرند3. مطابق با آنچه که پراپ مطرح کرده است از سی و یک خویشکاری پراپ حدود بیست و چهار خویشکاری در رمان «پل معلق» وجود دارد . 4.از هفت حوزه ی کنشی پراپ، شش کنشگر در داستان «پل معلّق» وجود دارد و قابل انطباق با نظر پراپ است.
متن کامل این مقاله در مجموعه مقالات یازدهمین همایش بین المللی انجمن ترویج زبان و ادب فارسی شهریور 1395 منتشر شده است.
تاریخ عالم آرای عبّاسی اثر اسکندربیگ منشی ترکمان، به لحاظ تاریخی، روایتگر اوج و حضیضِ دوره ای از تاریخ باشکوه ایران است. این اثر به لحاظ اعتبار و قابل اعتماد بودنِ نویسنده، استفاده از منابع تاریخی پیشین، رعایت اصول تاریخ نگاری، پرداختن به جزئیات و دقایق امور، اشتمال بر اطلاعات ذی قیمت تاریخی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی و اقتصادی جایگاه خاصّی در بین آثار تاریخی به جای مانده از عصر صفویان دارد. نویسنده به دلیل اشتغال در منصب منشی گری و همراهی با پادشاهان صفوی در جنگ ها، مجالس، و محافل بزم و رزم و ارتباط با حکمرانانِ کشورهای همسایه، بسیاری از جزئیات و اطلاعات مهم تاریخی را در اثر وزین خود گنجانده است. آگاهی وی از علوم و دانش های رایج زمان و آثار متقّدم، باعث شده است که نثر نویسنده از سستی ها و کم مایگی های مرسوم در این دوره، دور باشد و نویسنده به طور خودآگاه یا ناخودآگاه بتواند با مهارت تمام، بین تاریخ و ادبیات نقبی بزند. زبان و شیوۀ بیان نویسنده در مواضع مختلف از این اثر تاریخی، دلنشین، گوشنواز و آمیخته با آرایه های لفظی و معنوی است. آمیختگی نثر با شعر، استفاده از تلمیح، تضمین، استشهاد، بهره گیری از صورخیال مانند: انواع تشبیه و استعاره و... علاوه بر ارزش تاریخی، از نظر ادبی نیز، ارزش و اعتبار خاصّی به این اثر بخشیده است.
نکته: این مقاله در مجموعه مقالات کنگره ملی قزلباشان ایران و آناطولی (برگزار شده در مرداد 1395، دانشگاه محقق اردبیلی) ارائه و منتشر شده است.
با وجود آنکه پیرامون خطبۀ غدیر و مرد تکرارناپذیرِ تاریخ، حضرت علی(ع)، تاکنون کتاب های گرانسنگ و مقالات فراوانی به نگارش درآمده است، اما هنوز هزاران راز کشف نشده وجود دارد. سخنانی که در خطبۀ غدیر در شأن و منزلت حضرت علی(ع) توسّط پیامبر اسلام(ص) بیان شده، زمینۀ مساعدی را برای شاعران عارف فراهم آورده است، تا بتوانند بسیاری از مفاهیمِ عرفانیِ مندرج در این حدیث را، سرلوحۀ مباحث عرفانی خود قراردهند. مولانا جلالالدّین محمّد بلخی از شاعران سرآمد در این زمینه است که توانسته است با قالب ریزى ادبى غدیر، مبانى اعتقادى آن را بیان کند و در نشر و تداوم پیام غدیر سهم بزرگی داشته باشد. از آن جا که این خطابه سرشار از عرفان و معرفت است، این مقاله به چند جلوۀ عرفانی شاخص (ولایت، انسان کامل، علم شهودی و اتّحاد جان های اولیا) در کلام مولانا پرداخته است. تجلّی ولایت در آثار مولانا یکی از صدها و هزاران جلوۀ پرجاذبه از خطبۀ غدیر است. مولوی از مریدان و دلدادگانِ امام علی علیه السّلام، و به فضائل و مناقب آن حضرت به خوبی واقف است و آن حضرت را نور الهی، مظهر ولایت الهی، دانای علوم غیبی، سرمنشأ خوبی ها و مزیّن به صفات حمیده، نمونۀ اعلای انسان کامل، صاحب مکاشفات و مشاهدات عرفانی و پیشوای سالکان طریقت معرّفی کرده است.
* این مقاله، در مجلۀ علمی و پژوهشی عرفان اسلامی (بهار 1395) منتشر شده است.
آرمانخواهی یکی از مباحث مهم جامعهشناسی است. اغلب انقلاب ها در جهت تبیین اهداف خود، دربارۀ آرمانخواهی و ایدئولوژی عقیدتی نظریه‌پردازی کرده و به مطالعه پرداخته‌اند. پیشینۀ آرمانخواهی در حکومت اسلامی، به صدر اسلام می‌رسد که مسلمین برای ایجاد یک آرمانشهری اسلامی تمرین و تکرار داشته اند؛ اما در حوزۀ تفکراسلامی، هنگامی که از گرایش آرمانی سخن می رود، تشیّع مقامی ویژه دارد؛ زیرا چنین گرایشی به مفهوم امید به آینده ای درخشان توأم با عدالت اجتماعی در جوهر اعتقادات شیعه نهفته است. خطبۀ غدیر یکی از منابع ناب و متعالی اسلام است که تأمّل در مفاهیم گرانسنگِ نهفته در این خطابه، الگویی شایسته در اختیار جوامع بشری قرار می‌دهد تا بتوانند به جامعۀ آرمانی یا مدینۀ فاضلۀ خویش نزدیک‌تر شوند. در این پژوهش با بهره‌گیری از روش کتابخانه‌ای و مطالعه در آثار معتبر، سیمای جامعۀ آرمانی و انسان آرمانی بررسی شده است. حاصل سخن این‌که، اعتقاد قلبی به ولایتِ خدا، پیامبر و امامان، اصل اساسی برای نیل به جامعۀ آرمانی است. پیروی از دستورات و برنامۀ جهان شمول دین مبین اسلام، داشتن ایمان و تقوای الهی، دوری از شرک، دفاع از حق، مبارزه با کفر و عناد و دشمنان دین، دوری از تبعیض و نفاق، اجرای عدالت و... مهم‌ترین مؤلفه‌های رهبر و مردم یک جامعۀ آرمانی است و حکومت امام علی(ع) نمونۀ تمام عیارِ یک حکومت آرمانی است و سیمای آن حضرت در خطابۀ غدیر، با ویژگی‌هایی که نبی مکرم اسلام بر ایشان برشمرده‌اند: داشتن ایمان، تقوا، تسلیم در برابر خدا، اخلاص، برخورداری از علم شهودی، شجاعت، عدالت و... ـ الگویی منحصر به فرد از سیمای انسان کامل و آرمانی است.
نکته: این مقاله در مجموعه مقالات اولین کنفرانس بین المللی مطالعات اجتماعی فرهنگی و پژوهش دینی غدیر (رشت- 30 اردیبهشت 1395) منتشر شده است.